12-10-2015, 01:27 AM
Okul öncesi beslenmeye dikkat
Çocukluk döneminde yeterli ve dengeli beslenmek çok önemli. Çocuklarda fast food tüketiminin artması şişmanlığa yol açıyor. Okul çağındaki çocukların yüzde 25-43’ü simit, gofret, çikolata, sandviç gibi besinleri tüketiyor. Okul öncesi çocuklarınsa yüzde 16’sında beslenme bozukluğu görülüyor.
. Çocuklar çok küçük yaşlarda ellerinde çanta anaokulunun, yuvanın yolunu tutuyor. Ömür boyu sağlıklı yaşayabilmenin yolu da çocukluk çağında yeterli ve dengeli beslenmekten geçiyor. Çünkü kas iskelet sistemi, kemik yoğunluğu, yağ dokuları ve zeka gelişimi gibi hayati önem taşıyan fonksiyonlarımızın temelleri bu dönemde atılıyor. Bu, aslında anne karnında başlayıp bebeklikle devam eden, okul öncesi ve sonrası dönemi de kapsayan önemli bir süreç. .
Okul öncesi dönemde karbonhidrat, enerji, yağ ve proteinin her üç öğün ve iki ara öğünde düzenli olarak tüketilmesi sağlıklı ve dengeli beslenmeyi sağlıyor. Sağlıklı beslenmeyen bir çocukta başta şişmanlık olmak üzere pek çok sorun ortaya çıkabiliyor. Beslenme ve diyet uzmanı Selahattin Dönmez’le çocukluk döneminde sağlıklı beslenme üzerine konuştuk. Bakın Dönmez, okul öncesi dönemde sağlıklı beslenmeyi nasıl tanımlıyor, ebeveynlere neler öneriyor, fast food ve obeziteyle ilgili neler düşünüyor…
Çocukların sağlıklı beslenmesi için gerekli olan “olmazsa olmaz besinler” hangileri?
Bunlar her yaş grubunda değişir. 0-1 yaş grubu çocuğun yapılandığı ve en önemli beslenme alışkanlıklarının kazandırılmaya başlandığı dönemdir. 0-1 yaş döneminin en önemli besin öğeleri; proteinler, demir, kalsiyum, çinko, flor ve kaliteli enerji kaynaklarıdır. 1-3 ve 4-5 yaş grubundaki çocuğun büyümeyle birlikte bazı sıkıntıları ortaya çıkabilir ya da besini reddetme, iştahsızlık gibi yemek yeme davranışı bozuklukları görülebilir. Bu nedenle A ve C vitamini, proteinler, kalsiyum, demir ve çinko 1-5 yaş grubunun en önemli besinleridir.
Bu besinleri yeterli düzeyde almayan çocukların vücutlarında ne gibi eksiklikler görülüyor?
Yetersiz beslenmenin en önemli kanıtı boy uzamasının durmasıdır. Bu durum çocuğun eksik vitamin ve mineral aldığına işaret eder. Yetersiz beslenmenin bir diğer sonucu diş sağlığının bozulması ve çürüklerin artmasıdır. Dengesiz beslenme, kalitesiz ve yüksek enerjili besinlerin tüketilmesine bağlı olarak şişmanlığın hızla arttığını gözlemliyoruz. Bir mineralin eksikliğinden kaynaklanan hastalıklar da ortaya çıkabiliyor. C vitamini eksikliğinde skorbüt ya da D1 vitamini eksikliğinde beriberi hastalığı ortaya çıkıyor. Bunlar nadiren rastladığımız rahatsızlıklar. Çocukluk döneminde en çok boy kısalığı ve zeka performansında azalmayla karşılaşıyoruz. Türkiye’de okul öncesi, ilköğretim ve orta öğretim gören öğrencilerin sayısı 12 milyonu geçiyor. Okul öncesi çocukların yüzde 16’sında beslenme bozukluğu var. Bu çocukların yüzde 14-25’i yaşıtlarına göre zayıf ve kısa. Okul çağı çocuklarının yüzde 17-35’den fazlasında anemi (kansızlık) görülüyor. Öğrencilerin beslenme alışkanlıkları incelendiğinde yüzde 60-85’inin sabah kahvaltısı yapmadığı gözlendi.
Çocuklar kalsiyumu hangi yaş döneminde, ne kadar ve nereden almalılar? 0-1 yaş döneminde yalnızca anne sütünden almalı. Anne sütüyle beslenen bebekler, bütün vitaminlerden uygun miktarda alır. Amerikan Pediyatri Akademisi, Dünya Sağlık Örgütü ve Türkiye Diyetisyenler Birliği bebeklere ilk altı ay boyunca yalnızca anne sütü vermeyi öneriyor. 1-5 yaş arasındaki kalsiyum kaynakları süt, yoğurt ve peynirdir. Çocukluk döneminde kalsiyum gereksinimini üç porsiyon süt ve yoğurt grubundan alabilirler. Bir su bardağı süt ve yoğurtla iki kibrit kutusu kadar peynir bir porsiyondur. Yani 1-5 yaş arasındaki çocuk günde bir su bardağı süt içer, bir su bardağı yoğurt yer, iki kibrit kutusu kadar peynir ya da üç su bardağı süt, üç su bardağı yoğurt ve altı kibrit kutusu peynir tüketirse günlük kalsiyum gereksinimini karşılar. 11-19 yaş grubunda kalsiyum gereksinimi 1300 mg’dır. Bu dönemde iki su bardağı süt, bir su bardağı yoğurt ve iki kibrit kutusu peyniri tüketirlerse kız çocukları kemik erimesi yaşamaz, erkekler de iyi bir kemik, diş ve iskelet sistemine sahip olur. Bir de bitkisel kalsiyum kaynakları var ancak hayvansal kalsiyum kaynakları kadar etkin değiller.
Bitkisel kalsiyum kaynakları neler?
Ispanak ve roka gibi yeşil yapraklı sebzeler, ceviz ve badem gibi kuruyemişler, kuru incir ve kuru üzüm gibi kuru meyveler. Çocuğunuz süt içmediyse bademli kek yedirerek de kalsiyum desteği sağlayabilirsiniz.
Çocuklara diyet süt ve yoğurtlar verilmeli mi?
Amerikan Pediyatri Akademisi 0-2 yaş arası çocuklara düşük yağlı ve yağsız ürünleri kesinlikle önermiyor. Çünkü beyin gelişimi açısından özellikle 0-2 yaş döneminde önemli olan iki yağ asidi var. Bunlar vücudumuzda sentezlenmediği ve dışarıdan alınması gerektiği için çok önemli yağ asitleri. Ayrıca göz ve beyin gelişimi için de olmazsa olmaz olan yağ asitleri. Ancak ebeveynler iki yaşından büyük çocukları için, iyi bir çocuk sağlığı uzmanı denetimi altında, az yağlı ürünler kullanabilir. Çocuğu şişmanlıktan korumak için az yağlı süt ve süt ürünleri kullanılabilir. Sağlıklı beslenen ve kilo fazlalığı olmayan bir çocuğa az yağlı süt ve süt ürünlerini vermeye gerek yok.
Erkek ve kız çocuklarında günlük alınması gereken kalori miktarı nedir?
Çocukların büyüdükçe enerji ihtiyaçları artıyor. Çocukların 0-6 ayda 98-100 kalori, 6 ay-1 yaşta 85-95 kalori, 1-5 yaş arası 1200-1600 kalori ve 11-19 yaş arası da 1400-1600 kalori enerji gereksinimleri var. 1-3 ve 4-5 yaş arasındaki çocukların günlük porsiyonuyla, 7-11 ve 11-19 yaş arasındaki çocukların porsiyon miktarları aynıdır. 1-3, 4-5 ve 7-11 yaş grubundaki çocukların alması gereken besin grupları; ekmek-tahıl grubu, sebze ve meyveler, et ve et eş değeri besinler, süt-yoğurt ve yağ grubudur. Yaş grubuna göre verilen porsiyon miktarları farklı ama günlük alınması gereken total porsiyonlar bütün yaş gruplarında aynıdır.
Çocukların günlük mönüsü nasıl olmalı?
Bir çocuğun her gün enerji, protein, karbonhidrat ve yağ alması gerekir. Çocuklar bu besin öğelerinden oluşan bir tabağı üç ana öğün ve iki ara öğünde tükettiği sürece sağlıklı beslenirler. Çocukların tabaklarını “besin yoncası” dediğimiz birer yonca gibi düşünün. Bu besin yoncası içinde et, sebze ve meyve grubu, süt-yoğurt grubu ve tahıl grubundan birer besin olmalıdır. Bu besinler kullanılarak hazırlanan her tabak sağlıklı, yeterli ve dengelidir. Bunun yanı sıra alınan toplam enerjinin yüzde 45-55’inin karbonhidrat, yüzde 12-15’inin protein, yüzde 25-35’inin de yağlardan gelmesi gerekiyor. Ayrıca alınan besinin, çocuğun yaşı artı beş olarak gram cinsinden lif içermesi ve buna ek olarak vitamin ve mineralden zengin olması gerekiyor.
Çocukların dışarıdan vitamin takviyesi almasını tavsiye ediyor musunuz? Sağlıklı büyüyen, klinik kontrolleri düzgün olan, boy uzamasında bir sıkıntı yaşanmayan, gün içerisinde dört temel besin öğesini (enerji, protein, karbonhidrat ve yağ) uygun miktarlarda tüketen bir çocuğa dışarıdan vitamin takviyesi yapmak doğru değil. Ancak belirli dönemlerde vitamin takviyesi yapılabilir. 0-6 ay içinde ileride diş çürüklerinin olmasını engellemek için flor desteği, süt ve süt ürünlerini kullanmayan bir çocuğa kalsiyum desteği, demir eksikliği anemisini engellemek için yaşına uygun olarak demir desteği ve boy uzamasında durma gibi özel durumlarda da çinko desteği yapılabilir. Özellikle çocuğun güneşe çıkmadığı dönemlerde D vitamini desteği sağlanabilir. Ama bu destekler yapılmadan önce çocuğun kan verileri kontrol edilmelidir.
Çocuklarda obezitenin nedeni nedir ve hangi yaş grubunda daha çok görülür? Çin, Almanya ve İngiltere’de yüzde 55, Rusya’da yüzde 50 oranında hafif şişman çocuk var. ABD’de her beş yılda bir çocuklarda şişmanlık görülme sıklığı yüzde beş artıyor. Türkiye’de şişman çocuklarla ilgili bir bilimsel veri yok. 1984’te yapılmış beslenme araştırması var. Yapılan bazı endemik çalışmalara göre Türkiye’de şişman çocuk oranı yüzde 30-45. Ben daha fazla olduğunu düşünüyorum. Şişmanlığın yüzde 60’ından fazlası yemek yeme davranışı bozukluğundan kaynaklanıyor. Çocuklarda şişmanlığın artmasındaki temel nedenlerden biri, özel okullarda enerji düzeyi yüksek, daha çok damak zevklerine hitap eden ve yetersiz besin içeren yemeklerin verilmesi; hamburger, patates tava ve kola gibi. Oysa az yağlı etten yapılmış hamburger, bir kase yoğurt ve bir elma verilebilir. Bilgisayarla haşır neşir çocukların fiziksel aktivitelerinin azalmasına bağlı olarak enerji harcamalarında azalma, aile tarafından yemek yemesi için yapılan baskı, ödül olarak pizza yedirme, bebeklik döneminde ek besinlere geç başlama ve yeterli süre anne sütü vermeme gibi etkenler şişmanlığın en önemli nedenleri. Çocuklarda şişmanlık açısından en riskli dönem 6-11 yaş grubudur. Bu yaş grubunda şişman olan bir çocuk ömür boyu şişman kalır. Bir de kız çocuklarında 11-16 yaş riskli bir dönem. Hem kız hem de erkek çocuklarda 6-11 yaş, yağ hücrelerinin temellerinin atıldığı dönemdir.
Şişman çocuklara nasıl bir diyet programı uyguluyorsunuz?
Fast food’un vücuda ne gibi zararları var?
Fast food, hızlı yenilebilecek her şeyi içerir. Çubuk kraker, simit, lahmacun ve çikolata da bir fast food’dur. Hiç hamburger yemeyen bir çocukta fazla çikolata yemeye bağlı şişmanlık görülüyor. Bir sağlıklı, bir de sağlıksız fast food var. Sağlıksız fast food’a örnek olarak patates kızartması ve hamburgerin bir arada yenilmesi verilebilir. ABD’de büyük bir kampanya başlatıldı ve iki popüler fast food restoranı hamburgerin yanında meyve vermeye başladı. Hamburger, yanında meyve, meyve suyu ya da ayranla yenilebilir. Lahmacunun yanında ayran içilebilir. Fast food’ları sebze ve meyvelerle sağlıklı fast food’lar haline getirebiliyorsunuz. Sağlıklı beslenme davranışı kazandırmak için çocuğun sevmediği bir yemek bile olsa, çocuk masaya oturtulup yemek yedirilmelidir. Çocuk başka bir yemek alternatifinin olmadığını bilmeli. Çocuk enginar yemeğini yemek istemiyor ve ebeveyn de enginar yerine çocuğa istediği başka bir yemeği yediriyorsa, bir daha o çocuğa enginar yedirme şansı kalmaz.¨
Hangi vitamin-mineral hangi besinde bulunur?
A Vitamini
Yumurta, süt, peynir, tereyağı, patates, havuç, kuru kayısı, lahana, domates, ıspanak, kırmızı biber ve portakal
B1 Vitamini
Tahıl ürünleri, buğday ekmeği, ıspanak ve süt
B12
Et ürünleri, tavuk, kırmızı et, yumurta ve süt
C Vitamini
Yeşil sivribiber, karalahana, karnabahar, çilek, domates, brokoli, kavun, kabak ve turunçgiller
E Vitamini
Kuru baklagiller, sıvı yağlar ve kuruyemiş
K Vitamini
Yeşil yapraklı sebzeler, lahana, brokoli, soya yağı ve zeytinyağı
Çinko
Tavuk ve hindi eti, yağsız biftek, az yağlı yoğurt, kuru fasulye, buğday ekmeği ve levrek
Magnezyum
Kepekli pirinç, badem, bamya, ıspanak ve pazı
